Jikle Devresi Nedir ?

Jikle Devresi Nedir ?

Jikle devresi, özellikle eski model karbüratörlü araçlar için hayati öneme sahip bir sistemdi. İşte jikle devresi hakkında detaylı bir yazı, arızaları, çözümleri ve teknik bilgileri içeren bir derleme:

Jikle Devresi Nedir? (Detaylı Açıklama)

Jikle devresi, içten yanmalı motorlarda, özellikle karbüratörlü sistemlerde, motorun soğukken ilk çalıştırılmasını kolaylaştırmak amacıyla kullanılan bir mekanizmadır. Temel görevi, motor soğukken silindirlere gönderilen hava-yakıt karışımındaki yakıt oranını geçici olarak artırmaktır (yani karışımı “zenginleştirmek”).

Neden Gerekli?

1. Yakıtın Buharlaşması: Soğuk metal yüzeylerde (emme manifoldu, silindir duvarları) benzin kolayca buharlaşamaz. Bu nedenle, normal çalışma sıcaklığındakiyle aynı oranda yakıt püskürtülse bile, yanma odasına ulaşan buharlaşmış yakıt miktarı yetersiz kalır ve motor çalışmaz veya zor çalışır.
2. Hava Yoğunluğu: Soğuk hava daha yoğundur. Aynı hacimdeki soğuk havada, sıcak havaya göre daha fazla oksijen molekülü bulunur. Bu da normal karbüratör ayarıyla fakir karışıma (hava fazla, yakıt az) yol açabilir.
3. Motor Toleransları: Soğukken motor parçaları arasındaki boşluklar (piston-silindir gibi) biraz daha fazla olabilir, bu da kompresyonun düşmesine ve yanmanın zorlaşmasına neden olabilir.

Jikle devresi, bu olumsuzlukları telafi etmek için karbüratöre giren hava miktarını kısıtlayarak veya doğrudan ek yakıt sağlayarak karışımı zenginleştirir. Bu zengin karışım, soğuk motorda daha kolay ateşlenir ve motorun çalışmasını sağlar.

Jikle Devresi Nasıl Çalışır? (Teknik Detaylar)

Jikle devresinin temel prensibi, karbüratörün hava girişini kısan bir kelebek (jikle kelebeği) veya ek bir yakıt kanalı kullanmaktır.

1. Jikle Kelebeği (En Yaygın Yöntem): Karbüratörün hava girişinin en üst kısmında yer alan bir kelebektir.
   • Jikle Çekildiğinde (Aktif): Bu kelebek, hava girişini büyük ölçüde kapatır. Bu durum, karbüratörün venturi bölgesindeki vakumu (emme kuvvetini) önemli ölçüde artırır. Artan vakum, ana yakıt memesinden (jet) ve rölanti devresinden normalden çok daha fazla yakıt çekilmesine neden olur. Hava girişi kısıldığı için, çekilen bu fazla yakıt hava ile karıştığında ortaya zengin bir karışım çıkar.
   • Jikle İtildiğinde/Bırakıldığında (Pasif): Kelebek tamamen açılır, hava akışı normale döner ve karbüratör standart ayarlarına göre normal (stokiyometrik veya ona yakın) bir karışım hazırlar.
2. Zenginleştirme Devreleri: Bazı karbüratörlerde jikle kelebeği yerine, jikle aktif edildiğinde doğrudan ek yakıt sağlayan özel kanallar ve memeler bulunabilir.

Jikle Türleri:

• Manuel Jikle: Sürücü tarafından torpidodaki bir kol veya düğme aracılığıyla, bir tel vasıtasıyla kontrol edilir. Sürücü, motor soğukken jikleyi çeker ve motor ısındıkça kademeli olarak geri iter. Tamamen sürücünün hissiyatına ve kontrolüne bağlıdır.
• Otomatik Jikle: Motorun sıcaklığına göre jikle kelebeğini otomatik olarak ayarlayan bir mekanizmadır. Genellikle şu elemanları içerir:
  • Bimetalik Yay: Isıya duyarlı, iki farklı metalin birleştirilmesiyle yapılmış bir yaydır. Motor soğukken yay kasılır ve jikle kelebeğini kapatır. Motor ısındıkça (genellikle egzoz manifoldundan veya elektrikli bir ısıtıcıdan ısı alarak) yay genleşir ve kelebeği yavaşça açar.
  • Vakum Diyaframı (Pull-down/Pull-off): Motor çalışır çalışmaz oluşan manifold vakumuyla çalışan küçük bir diyaframdır. Jikle tam kapalıyken motorun aşırı zengin karışımdan boğulmasını önlemek için, motor çalıştığı anda jikle kelebeğini hafifçe aralar (birkaç milimetre).
  • Elektrikli Isıtıcı (Bazı Modellerde): Bimetalik yayın daha hızlı ve kontrollü ısınmasını sağlamak için kullanılır.

Jikle Devresi Arızaları ve Çözümleri

Jikle devresindeki arızalar genellikle motorun soğukken veya ısındıktan sonraki çalışma düzenini bozar.

Arıza Belirtileri:

1. Motor Soğukken Çalışmama veya Çok Zor Çalışma:
   • Olası Nedenler:
     • Jikle kelebeği kapanmıyor (Manuel: tel kopuk, ayarsız, sıkışmış. Otomatik: bimetalik yay kırık/arızalı, mekanizma takılı kalmış, vakum hortumu çıkık/yırtık).
     • Jikle devresi yeterince zengin karışım sağlayamıyor.
     • Otomatik jiklenin ayarı bozuk (çok fakirde kalıyor).
   • Çözümler:
     • Manuel jikle telini ve mekanizmasını kontrol edin, yağlayın, gerekirse ayarlayın veya değiştirin.
     • Otomatik jikle mekanizmasını kontrol edin. Bimetalik yayın durumuna bakın. Motor soğukken kelebeğin kapalı olduğundan emin olun. Mekanizmayı temizleyin, yağlayın.
     • Vakum diyaframını ve hortumunu kontrol edin (otomatik jikle).
     • Otomatik jikle ayarını kontrol edin (genellikle bimetalik yayın bulunduğu kapağı çevirerek yapılır, araç kılavuzuna bakın).
2. Motor Isındıktan Sonra Düzensiz Çalışma, Tekleme, Boğulma, Siyah Duman:
   • Olası Nedenler:
     • Jikle kelebeği açık kalmıyor, takılı kalıyor veya tam açılmıyor (Manuel: tel sıkışmış, mekanizma takılı. Otomatik: bimetalik yay görevini yapmıyor, mekanizma kirli/takılı, elektrikli ısıtıcı arızalı, vakum diyaframı arızalı).
     • Motor ısınmasına rağmen karışım aşırı zengin kalıyor.
     • Otomatik jiklenin ayarı bozuk (çok zenginde kalıyor).
   • Çözümler:
     • Motor sıcakken jikle kelebeğinin tam açık konumda olduğunu gözle kontrol edin.
     • Manuel jikle telinin ve mekanizmasının serbestçe hareket ettiğinden emin olun. Gerekirse temizleyip yağlayın.
     • Otomatik jikle mekanizmasını temizleyin. Bimetalik yayın motor ısındıkça kelebeği açıp açmadığını kontrol edin.
     • Elektrikli ısıtıcının (varsa) çalışıp çalışmadığını kontrol edin (kontak açıkken ısı gelmeli veya direnci ölçülmeli).
     • Vakum diyaframının kelebeği yeterince aralayıp aralamadığını kontrol edin.
     • Otomatik jikle ayarını kontrol edin ve gerekirse ayarlayın.
3. Yakıt Tüketiminde Artış: Jiklenin sürekli devrede kalması veya tam kapanmaması nedeniyle karışımın sürekli zengin olması. Yukarıdaki 2. maddedeki çözümler geçerlidir.
4. Motor Soğukken Çalışıp Hemen Stop Etme: Genellikle otomatik jiklenin vakum diyaframı (pull-down) arızası veya ayarsızlığı nedeniyle olur. Motor çalışınca kelebeği hafifçe aralaması gerekirken ya hiç aralamaz (boğulur) ya da çok fazla aralar (fakir kalır). Vakum diyaframını ve ayarını kontrol edin.

Genel Bakım ve İpuçları:

• Karbüratör ve jikle mekanizmasını düzenli olarak karbüratör temizleyici spreylerle temizleyin.
• Hareketli parçaları (kelebek mili, bağlantı kolları) hafifçe yağlayın, ancak aşırı yağlamadan kaçının, toz toplayabilir.
• Manuel jikle telinin gerginliğini ve hareketini periyodik olarak kontrol edin.
• Otomatik jiklede vakum hortumlarında çatlak veya gevşeme olup olmadığını kontrol edin.
• Otomatik jikle ayarı yaparken, genellikle bimetalik yayın bulunduğu kap üzerinde işaretler (Rich/Lean veya oklar) bulunur. Ayarı küçük adımlarla yapın ve her ayardan sonra motorun soğuk ve sıcak çalışmasını test edin. Aracınızın servis kılavuzu en doğru bilgiyi verecektir.

Modern Araçlarda Durum:

Günümüzdeki modern araçların tamamına yakını Elektronik Yakıt Enjeksiyonu (EFI) sistemine sahiptir. Bu sistemlerde jikle devresi bulunmaz. Motor Kontrol Ünitesi (ECU), motor soğutma suyu sıcaklık sensörü, hava sıcaklık sensörü, krank mili konum sensörü gibi çeşitli sensörlerden aldığı verileri kullanarak, motor soğukken enjektörlerin püskürtme süresini uzatarak veya rölanti hava kontrol valfini ayarlayarak zengin karışımı elektronik olarak sağlar. Bu sayede çok daha hassas ve verimli bir soğuk çalıştırma elde edilir.